"Of Ambrose, the Emperor Theodosius was one day heard to say: 'There is but one Bishop in the world'"...

Today is the feast of Saint Ambrose, Bishop of Milan, Patron of the great Saint Augustine and Father and Doctor of the Church; the Mass is In medio Ecclesiae. Until the papal liturgical anticks of 1955, the Vigil of Our Lady's Immaculate Conception would have been commemorated at Mass, along with the Advent feria.  

Lectio 4

Ambrosius epíscopus Mediolanénsis, Ambrósii civis Romani fílius, patre Galliæ præfecto natus est. In hujus infántis ore examen apum consedisse dícitur: quæ res divinam viri eloquéntiam præmonstrábat. Romæ liberálibus disciplinis eruditus est. Post a Probo præfecto Liguriæ et Æmíliæ præpositus: unde póstea, ejusdem Probi jussu, cum potestate Mediolanum venit; ubi, mortuo Auxentio Ariáno episcopo, pópulus de successore deligéndo dissidebat. Quare Ambrosius, pro officii sui munere ecclésiam ingréssus, ut commótam seditiónem sedaret, cum multa de quiete et tranquillitate reipublicæ præcláre dixísset, derepénte púero Ambrosium episcopum exclamante, univérsi pópuli vox erupit, Ambrosium episcopum depóscentis.

R. Invéni David servum meum, óleo sancto meo unxi eum:

* Manus enim mea auxiliábitur ei.

V. Nihil profíciet inimícus in eo, et fílius iniquitátis non nocébit ei.

R. Manus enim mea auxiliábitur ei.

Lectio 5

Recusante illo et eórum precibus resistente, ardens pópuli studium ad Valentinianum imperatórem delátum est; cui gratíssimum fuit, a se deléctos judices ad sacerdotium postulari. Fuit id étiam Probo præfecto jucúndum, qui Ambrosio proficiscénti quasi divinans dixerat: Vade, age, non ut judex, sed ut epíscopus. Itaque cum ad pópuli desidérium imperatóris volúntas accederet, Ambrosius baptizátus (erat enim catechúmenus) sacrisque initiatus, ac servátis ómnibus ex instituto Ecclésiæ ordinum gradibus, octavo die, qui fuit septimo Idus Decembris, episcopale onus suscépit. Factus epíscopus, catholicam fidem et disciplínam ecclesiásticam acerrime deféndit; multosque Ariános, et alios hæreticos ad fidei veritátem convértit, in quibus claríssimum Ecclésiæ lumen sanctum Augustinum Jesu Christo péperit.

R. Pósui adjutórium super poténtem, et exaltávi eléctum de plebe mea:

* Manus enim mea auxiliábitur ei.

V. Invéni David servum meum, óleo sancto meo unxi eum.

R. Manus enim mea auxiliábitur ei.

Lectio 6

Gratiáno imperatóre occiso, ad Maximum ejus interfectórem legátus íterum profectus est; eoque pœniténtiam ágere recusante, se ab ejus communióne semovit. Theodosium imperatórem, propter cædem Thessalonícæ factam, ingressu ecclésiæ prohibuit. Cui, cum ille David quoque regem adulterum et homicidam fuísse dixísset, respóndit Ambrosius: Qui secutus es errántem, séquere pœniténtem. Quare Theodosius sibi ab eo impositam publicam pœniténtiam humíliter egit. Ergo sanctus epíscopus pro Ecclésia Dei maximis labóribus curisque perfunctus, multis libris étiam egregie conscripsit, antequam in morbum incideret, mortis suæ diem prædixit. Ad quem ægrotum Honorátus Vercellénsis epíscopus, Dei voce ter admónitus, accurrit, eique sanctum Dómini corpus præbuit: quo ille sumpto, conformátis in crucis similitúdinem mánibus, orans, ánimam Deo réddidit pridie Nonas Aprilis, anno post Christum natum trecentésimo nonagesimo septimo.

R. Iste est, qui ante Deum magnas virtútes operátus est, et omnis terra doctrína ejus repléta est:

* Ipse intercédat pro peccátis ómnium populórum.

V. Iste est, qui contémpsit vitam mundi, et pervénit ad cæléstia regna.

R. Ipse intercédat pro peccátis ómnium populórum.

V. Glória Patri, et Fílio, * et Spirítui Sancto.

R. Ipse intercédat pro peccátis ómnium populórum.

Since I'm reasonably certain that whoever says Holy Mass at Saint-Eugène isn't going to begin out of the blue to include Vigil Mass commemorations, I won't put them with Saint Ambrose's In medio Ecclesiae but will simply add the Vigil Mass after (on this page). 

Introitus. Eccli. 15, 5. In médio Ecclésiæ apéruit os ejus: et implévit eum Dóminus spíritu sapiéntiæ et intelléctus: stolam glóriæ índuit eum. Ps. 91, 2. Bonum est confitéri Dómino: et psállere nómini tuo, Altíssime. ℣. Glória Patri.

Gregobase (the scores' database site) seems not to be functioning at its usual high standard, although it was 20 minutes ago. M l'Abbé Grodziski is celebrant of this morning's Holy Mass streamed from Saint-Eugène.

Oratio. Deus, qui pópulo tuo ætérnæ salútis beátum Ambrósium minístrum tribuísti: præsta, quǽsumus; ut, quem Doctórem vitæ habúimus in terris, intercessórem habére mereámur in cœlis. Per Dóminum.

Oratio. 2. de Feria. Excita, Dómine, corda nostra ad præparándas Unigéniti tui vias : ut, per eius advéntum, purificátis tibi méntibus servíre mereámur : Qui tecum.

Ah, Introibo provides the orations of the Vigil on the main page of Saint Ambrose's Mass so....

Oratio. 3 de Festo. Deus, qui Unigéniti tui Matrem ab origináli culpa in sua Conceptióne mirabíliter præservásti : da, quǽsumus ; ut sua nos intercessióne munítos, corde mundos fácias suæ interésse festivitáte. Per eúndem Dóminum.

Léctio Epistolæ beáti Pauli Apóstoli ad Timótheum.
2. Tim. 4, 1-8.

Caríssime: Testíficor coram Deo, et Jesu Christo, qui judicatúrus est vivos et mórtuos, per advéntum ipsíus et regnum ejus: prǽdica verbum, insta opportúne, importúne: árgue, óbsecra, íncrepa in omni patiéntia, et doctrína. Erit enim tempus, cum sanam doctrínam non sustinébunt, sed ad sua desidéria coacervábunt sibi magístros, pruriéntes áuribus, et a veritáte quidem audítum avértent, ad fábulas autem converténtur. Tu vero vígila, in ómnibus labóra, opus fac Evangelístæ, ministérium tuum ímpie. Sóbrius esto. Ego enim jam delíbor, et tempus resolutiónis meæ instat. Bonum certámen certávi, cursum consummávi, fidem servávi. In réliquo repósita est mihi coróna justítiæ, quam reddet mihi Dóminus in illa die, justus judex: non solum autem mihi, sed et iis, qui díligunt advéntum ejus.

It was this laptop, not Gregobase, that had an unexpected glitch, for some reason. I re-started it and all seems well again. Eh. Now is not the time to need to replace a laptop, tsk.

Graduale. Eccli. 44, 16. Ecce sacérdos magnus, qui in diébus suis plácuit Deo. ℣. Ibid., 20. Non est inventus símilis illi, qui conserváret legem Excélsi.

Allelúja, allelúja. ℣. Ps. 109, 4. Jurávit Dóminus, et non pænitébit eum: Tu es sacérdos in ætérnum, secúndum órdinem Melchísedech. Allelúja.

✠ Sequéntia sancti Evangélii secúndum Matthǽum.
Matth. 5, 13-19.
In illo témpore: Dixit Jesus discípulis suis: Vos estis sal terræ. Quod si sal evanúerit, in quo saliétur? Ad níhilum valet ultra, nisi ut mittátur foras, et conculcétur ab homínibus. Vos estis lux mundi. Non potest cívitas abscóndi supra montem pósita. Neque accendunt lucérnam, et ponunt eam sub módio, sed super candelábrum, ut lúceat ómnibus qui in domo sunt. Sic lúceat lux vestra coram  homínibus, ut vídeant ópera vestra bona, et gloríficent Patrem vestrum, qui in cœlis est. Nolíte putáre, quóniam veni sólvere legem aut prophétas: non veni sólvere, sed adimplére. Amen, quippe dico vobis, donec tránseat cœlum et terra, jota unum aut unus apex non præteríbit a lege, donec ómnia fiant. Qui ergo solvent unum de mandátis istis mínimis, et docúerit sic hómines, mínimus vocábitur in regno cœlórum: qui autem fécerit et docúerit, hic magnus vocábitur in regno cœlórum.

Offertorium. Ps. 88, 25. Véritas mea et misericórdia mea cum ipso: et in nómine meo exaltábitur cornu ejus.

Secreta. Omnípotens sempitérne Deus, múnera tuæ majestáti obláta, per intercessiónem beáti Ambrósii Confessóris tui atque Pontíficis, ad perpétuam nobis fac proveníre salútem. Per Dóminum.

Secreta. 2. de Feria. Placáre, quǽsumus, Dómine, humilitátis nostræ précibus et hóstiis : et, ubi nulla suppétunt suffrágia meritórum, tuis nobis succúrre præsídiis. Per Dóminum.

Secreta. 3. de Festo. Múnera nostra, Dómine, apud tuam cleméntiam immaculátæ Dei Genetrícis commendet orátio : quam ab omni origináli labe præservásti ; ut dignum Fílii tui habitáculum effici mererétur : Qui tecum vivit.

Communio. Ps. 88, 36-38. Semel jurávi in sancto meo: Semen ejus in ætérnum manébit, et sedes ejus sicut sol in conspéctu meo, et sicut luna perfécta in ætérnum, et testis in cœlo fidélis.

Postcommunio. Sacraménta salútis nostræ suscipiéntes, concéde, quǽsumus, omnípotens Deus: ut beáti Ambrósii Confessóris tui atque Pontíficis nos ubíque orátio ádjuvet; in cujus veneratione haec tuae obtulimus majestáti. Per Dóminum.

Postcommunio. 2. de Feria. Repléti cibo spirituális alimóniæ, súpplices te, Dómine, deprecámur : ut, huius participatióne mystérii, dóceas nos terréna despícere et amáre cæléstia. Per Dóminum nostrum.

Postcommunio. 3. de Festo. Concéde, miséricors Deus, fragilitáti nostræ præsídium : ut, qui immaculátæ Conceptiónis Genetrícis unigéniti Fílii tui festivitátem prævenímus ; intercessiónis eius auxílio a nostris iniquitátibus resurgámus. Per eúndem Dóminum.

The Missal, sub Ioannis Conciliarii Progenitoris regimine, also provides an alternate Mass for Saint Ambrose in its section Pro aliquibus locis, Optavi et datus est. That Introit antiphon is provided as an ad libitum one in the Common of Doctors in the Antiphonale Monasticum of 2007, but isn't in the older Antiphonale that I've got here (from 1935) and isn't in the Graduale Triplex from 1979, either; the Mass formulary must (obviously) precede the post-conciliar liturgical vandals, however, so I'll add it here. Perhaps it was or is in use amongst the Augustinians; who knows, although it seems familiar, for some reason, Optavi et datus est. Perhaps Dr DiPippo will enlighten the darkness.

Introitus. Sap. 7, 7-8. Optávi, et datus est mihi sensus ; et invocávi, et venit in me spíritus sapiéntiæ. Et præpósui illam regnis et sédibus, et divítias nihil esse duxi in comparatióne illíus. Ps. 85, 1. Inclína, Dómine, aurem tuam, et exáudi me, quóniam inops et pauper sum ego. V/. Glória Patri.

The Introit Optavi et datus est isn't at Gregobase. Cantus Index returns an antiphon in the Antiphonale monasticum, 2007, a 'Gospel canticle' from the commune doctorum for use ad libitum.

Found this evidence of the text of the Book of Wisdom being used as the Epistle of the Mass of Saint Ambrose. 

The thing to do is search in the Missals at Usuarium, ahem, all dozen or so, to find this lesson and perhaps these parts of the proper. Eh. 

There is a Benedictus antiphon Optavi et datus est in the Pauline Rite for the feast of Saint Ephraem on... some day in June; the 9th, perhaps. This is of course of no help whatever with the Introit Optavi.

Oratio. Omnípotens sempitérne Deus, qui hodiérnam festivitátem beáti Ambrósii Sacerdótis electióne consecrásti : præsta pópulo tuo ; ut, cuius ánnua celebritáte devótis exsúltat obséquiis, eius patrocínio tuæ pietátis consequátur auxília. Per Dóminum.

Léctio Epístolæ beáti Pauli Apóstoli ad Ephésios.

Ephes. 3, 2-11.

Fratres : Audístis dispensatiónem grátiæ Dei, quæ data est mihi in vobis ; quóniam secúndum revelatiónem notum mihi factum est sacraméntum, sicut supra scripsi in brevi ; prout potéstis legéntes intellégere prudéntiam meam in mystério Christi, quod áliis generatiónibus non est ágnitum fíliis hóminum, sícuti nunc revelátum est sanctis apóstolis eius et prophetis in Spíritu ; gentes esse coherédes, et concorporáles, et compartícipes promissiónis eius in Christo Iesu per Evangélium ; cuius factus sum miníster, secúndum donum grátiæ Dei, quæ data est mihi secúndum operatiónem virtútis eius. Mihi ómnium sanctórum mínimo data est grátia hæc, in géntibus evangelizáre investigábiles divítias Christi, et illumináre omnes, quæ sit dispensátio sacraménti abscónditi a sǽculis in Deo, qui ómnia creávit ; ut innotéscat principátibus et potestátibus in cæléstibus per Ecclésiam multifórmis sapiéntia Dei, secúndum præfinitiónem sæculórum, quam fecit in Christo Iesu Dómino nostro.

Graduale. Gen. 12, 1. Egrédere de terra tua, et de domo patris tui ; et veni in terram quam monstrábo tibi. V/. Ps. 20, 3. Desidérium cordis eius tribuísti ei, et voluntáte labiórum eius non fraudásti eum.

Nor is the Gradual Egredere de terra tua. There is a responsory from the Dominica Quinquagesimae (Locutus est dominus ad Abraham dicens egredere de terra et de cognatione tua et veni in terram quam monstravero tibi et faciam te crescere in gentem magnam) but not a syllable about a Gradual.

Allelúia, allelúia. V/. Diréctus est vir ínclitus ut Aríum destrúeret, splendor Ecclésiæ, cláritas vatum, ínfulas dum gerit sǽculi acquisívit Paradísi. Allelúia.

Nor the Alleluia Directus est; Cantus Index is no help. Given that the subject is presumably Saint Ambrose vanquishing the heresiarch Arius, perhaps this is from the proper patrimony of the Ambrosian Rite?

+ Sequéntia sancti Evangélii secundum Joánnem.

Jn. 10, 11-16.

In illo tempore : Dixit lesus pharisǽis : Ego sum pastor bonus. Bonus pastor ánimam suam dat pro óvibus suis. Mercenárius autem, et qui non est pastor, cuius non sunt oves própriæ, videt lupum veniéntem, et dimíttit oves, et fugit : et lupus rapit et dispérgit oves : mercenárius autem fugit, quia mercenárius est, et non pértinet ad eum de óvibus. Ego sum pastor bonus : et cognósco meas, et cognóscunt me meæ. Sicut novit me Pater, et ego agnósco Patrem : et ánimam meam pono pro óvibus meis. Et álias oves hábeo, quæ non sunt ex hoc ovíli : et illas opórtet me addúcere, et vocem meam áudient, et fiet unum ovíle et unus pastor.

Offertorium. Ezech., 34, 15-16. Ego pascam oves meas, et ego eas accubáre fáciam, dicit Dóminus. Quod períerat requíram, et quod abiéctum erat redúcam, et quod confráctum fúerat alligábo, et quod infirmum fúerat consolidábo.

Nor the Ego pascam oves meas. Which is given at Cantus Index for the feast of Saint Peter Claver (who is not in my Liber) as the Communion; from the Graduale Romanum, evidently. Hmm.

Secreta. Omnípotens sempitérne Deus, múnera tuæ maiestáti obláta, per intercessiónem beáti Ambrósii Confessóris tui atque Pontíficis, ad perpétuam nobis fac proveníre salútem. Per Dóminum.

Communionem. Eccli. 50, 6-7. Quasi stella matutína in médio nébulæ, et quasi luna plena in diébus suis lucet, et quasi sol refúlgens, sic ille effúlsit in templo Dei.

Nor the Quasi stella matutina. At this point my curiosity is aroused; are these new compositions? no. At Cantus Index, there are forms of this antiphon for the feasts of Saints Ludmilla and Elisabeth of Hungary, and perhaps in a tract. Hmm. Dr Dippo reminded me of Usuarium....

Postcommunio. Sacraménta salútis nostræ suscipiéntes, concéde, quǽsumus, omnípotens Deus : ut beáti Ambrósii Confessóris tui atque Pontíficis nos ubíque orátio ádiuvet ; in cuius veneratióne hæc tuæ obtúlimus maiestáti. Per Dóminum.

There is an article about the relics of Saint Ambrose here, from 2017, and another, from 2018, on their authenticity (and the accuracy of the history associated with them); one on the Basilica of Saint Ambrose at Milan, from 2016; and trio of posts (here, here, and here) from 2010, 2011, and 2012, by the venerable Dr Tribe, founding editor at New Liturgical Movement.

LDVM